Προς τις προεδρικές εκλογές του 2017 στη Γαλλία Πρώτη σύνθεση, δυο μήνες πριν

Προς τις προεδρικές εκλογές του 2017 στη Γαλλία

Επαναστάσεις τίτλων και εξελίξεις της πραγματικότητας

Αναζητήσεις : πότε η δημοκρατία ;

Θα ξεκινήσω μ’ ένα πολύ σύντομο συλλογισμό. Πώς γίνεται και οι άνθρωποι συνεχίζουν να ψηφίζουν ενώ η χρεοκοπία της καθεστηκυίας πολιτικής είναι σήμερα τόσο έκδηλη ; Μόλις πριν πέντε χρόνια, τον Μάιο του 2012, το σύνθημα της προεκλογικής εκστρατείας και της νίκης του Φρανσουά Ολλάντ ήταν : Η αλλαγή είναι τώρα ! Πώς γίνεται και ξεχνάμε τόσο γρήγορα ; Σε αυτά τα ερωτήματα, δεν έχω απάντηση. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης μας καλεί μάλιστα να μην αναρωτιόμαστε ! Όντας σίγουρος ότι «μέσω και διαμέσου της διαμόρφωσης (της κατασκευής) του κοινωνικού ατόμου απ’ την ανθρώπινη πρώτη ύλη», ενσωματώνονται σε αυτό τόσο οι θεσμοί της κοινωνίας όσο και οι «μηχανισμοί» της διαιώνισης τους, δηλώνει : «Μην αναρωτιέστε : πώς γίνεται και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν κλέβουν, ακόμη κι αν πεινούν ; Μην αναρωτιέστε : πώς γίνεται να συνεχίζουν να ψηφίζουν το ένα ή το άλλο κόμμα, ακόμα κι όταν έχουν εξαπατηθεί επανειλημμένα ; »[1] Εντούτοις, οφείλουμε     ν’ αναρωτηθούμε. Διότι, η συνθηκοποίηση, δηλαδή το γεγονός ότι υφίσταται συνθήκες/όρους, και ο συν-καθορισμός του (κοινωνικού) ατόμου απ’ τους θεσμούς της κοινωνίας και τις φαντασιακές σημασίες της, που επικαλείται ο Καστοριάδης, δεν αποτελούν τόσο ισχυρά ούτε τόσο επιβαρυμένα απ’ το χρόνο δεδομένα, όταν πρόκειται για το πολιτικό πεδίο, όπου περιμένουμε, και ζητάμε ακριβώς, τη ρήξη της διαιώνισης, την περίφημη «αλλαγή» ! Σε άλλες κατευθύνσεις πρέπει λοιπόν να προσανατολίσουμε το συλλογισμό μας.

Όσο για μένα, πέρασαν 22 χρόνια από τότε που έγραψα, με την ευκαιρία των προεδρικών εκλογών του 1995, ένα κείμενο με τον εκτενή τίτλο «Για μια ενεργή αποχή στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές (θεσμό αποδεδειγμένα μοναρχικό) που εγκαινιάζει ένα πρωτότυπο πολιτικό σχέδιο» και υπότιτλο «Ενάντια στην πράξη της ψηφοφορίας για την εκλογή ενός προσώπου. Για το δικαίωμα στην απόφαση αφού υπάρξει διαβούλευση και διαμόρφωση πολλών δυνατών προτάσεων-λύσεων». Έκτοτε, και πρωτύτερα ακόμα, δεν αμφέβαλα ούτε στιγμή για την ορθότητα αυτής της ιδέας, ποτέ δεν σκέφτηκα να ψηφίσω, και δεν έπαψα να συλλογίζομαι για τη συμπεριφορά των ομοίων μου, των ανθρώπων γενικά και των πιο στενών μου φίλων ειδικότερα. Είναι αλήθεια ότι σήμερα η περιφρόνηση της καθεστηκυίας πολιτικής και η απαξίωσή της απ’ την πλειονότητα των ανθρώπων, αναγνωρίζονται ρητά, ενώ αυτό δεν συνέβαινε πριν. Είναι επίσης αλήθεια ότι η αποχή αυξάνεται απ’ τη μια εκλογή στην άλλη, σε όλες τις εκλογές, με εξαίρεση όμως τις εκλογές για την ανάδειξη του προέδρου της République. Η επανάληψη, η διαιώνιση του ίδιου, οφείλεται λοιπόν, ας το πούμε ευθαρσώς, στην απουσία αξιόπιστης εναλλακτικής λύσης. Η εναλλακτική λύση δεν είναι άλλη απ’ τη δημοκρατία. Και τούτο μας οδηγεί στο προσωρινό κλείσιμο του συλλογισμού μας, αναλογιζόμενοι τη δυσκολία του πράγματος. Πρέπει                ν’ αλλάξουμε το παράλογο «Στο όνομα του λαού», μετατρέποντάς το στο «Οι πολίτες αποφάσισαν ... ». «Στο όνομα του λαού», μιλά το αντιπροσωπευτικό καθεστώς. «Οι πολίτες αποφάσισαν ... » είναι η δημοκρατία.

Αν δεν είναι ο εξαναγκασμός και οι κυρώσεις, αν δεν είναι η προσχώρηση, η υποστήριξη, η συναίνεση, η νομιμότητα, η πεποίθηση-πίστη, που «επιβάλλουν» το αντιπροσωπευτικό καθεστώς, τότε μάλλον η έλλειψη πολιτικής φαντασίας και η απουσία συλλογικής δημιουργικότητας «εμποδίζουν» την ανάδυση της δημοκρατίας. Χρειάζεται προπαντός θάρρος, το οποίο αποτελεί μια απ’ τις κύριες πολιτικές αρετές, όπως δεν έπαψε να επαναλαμβάνει η Χάννα Άρεντ[2]. Η έκπληξή μου, χωρίς απογοήτευση ωστόσο, είναι ακόμα μεγαλύτερη αφού, κατά βάθος, άρνηση αποδοχής της αξίας και του πραγματοποιήσιμου της δημοκρατίας διαπιστώνω στις φίλες και τους φίλους μου. Η απόλυτη πολιτική ισότητα όλων έχει γίνει δεκτή, εδώ και πολλά χρόνια, για να εκλέγουμε. Γιατί αρνούμαστε να δεχτούμε την ίδια ισότητα για             ν’ αποφασίζουμε ; Οι δυο ισότητες είναι υποστηρίξιμες, επιχειρηματολογήσιμες, κατά τον ίδιο απολύτως τρόπο, και κατά συνέπεια εξίσου πραγματοποιήσιμες και εφαρμόσιμες.

Στόχος της έρευνάς μου : η κατάσταση της γαλλικής κοινωνίας

Θα έγινε κατανοητό, είμαι άθεος : δεν πιστεύω στην καθεστηκυία πολιτική. Η γνώμη μου (δόξα) είναι απλή : μικρές είναι οι επιπτώσεις της καθεστηκυίας πολιτικής στη γενική κατάσταση της κοινωνίας και στην πραγματική ζωή των ανθρώπων.[3] 

Από ποια άποψη λοιπόν, είμαι προσηλωμένος παρατηρητής αυτής της πολιτικής, ιδιαίτερα κατά τις σημαντικότερες στιγμές της ;

Η συμμετοχή εκατομμυρίων ανθρώπων σε μια εκλογική διαδικασία, λέει κάτι  – δεν είναι το παν. Επιπλέον, υπάρχει η συζήτηση πριν τις εκλογές και όλα τα γενόμενα κατά την προεκλογική εκστρατεία.

Συνεχές αντικείμενο της έρευνάς μου είναι η κατάσταση της γαλλικής κοινωνίας. Ειδικότερα και εγγύτερα στην επικαιρότητα, αναζητώ τις συνέπειες των γεγονότων του 2015 και 2016, που σχετίζονται με τον ισλαμικό θεοκρατικό ολοκληρωτισμό. Διότι θεωρώ ότι τα γεγονότα αυτά αποτελούν πρώτιστα καρπό του κοινωνικού εδάφους της σημερινής Γαλλίας.[4] Κριτήριο ίσως υποκειμενικό. Εντούτοις, αποτελεί νομίζω ένα κρίσιμο κριτήριο, αν θέλουμε να προβληματιστούμε για το τι συνέχει μια κοινωνία και, με πιο απλούς όρους, για αυτό που ονομάζεται «vivre ensemble », κοινή ζωή.

Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να διαβάσουμε τις συνέπειες αυτές μόνο με βάση τ’ αποτελέσματα των εκλογών. Ωστόσο, τα εκλογικά αποτελέσματα υποδεικνύουν κάποιες γενικές κατευθύνσεις της «κοινής γνώμης», ορισμένες τάσεις, βαρύτερες ή ελαφρύτερες, που διαμορφώνονται ή βρίσκονται σε διαδικασία διαμόρφωσης στην κοινωνία. Κοντολογίς, μας λένε κάτι για την κατάσταση των πνευμάτων των συγκαιρινών μας.

Μπορώ να χρησιμοποιήσω την παρατήρηση δια γυμνού οφθαλμού, αναλύσεις άλλων ή δικές μου, τις καθημερινές συζητήσεις, όλα όσα θέλετε, για να διαβάσω την τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Ακόμη και το λεγόμενο αστυνομικό δελτίο μάς μαθαίνει πολλά για την κοινωνία, υπό την προϋπόθεση ότι δεν χάνουμε την κοινή λογική στην ανάλυση των συμβάντων, όπως πολύ συχνά συμβαίνει στην εποχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων, εποχή ο αέρας της οποίας έχει γίνει θύελλα καταστροφής του νοήματος. Παράδειγμα πρόσφατο, βία και «βιασμός» εκ μέρους αστυνομικών, που δίκαια προκάλεσαν σάλο. (Θα επανέλθω). Τα υπόγεια ρεύματα της κοινωνίας, όμως, δεν είναι ορατά, και δύσκολα αναλύονται.

Παρ’ όλ’ αυτά, οι εκλογές παραμένουν μια μεγάλη στιγμή. Δεν απαξιώνω καθόλου την επιλογή των ανθρώπων να ψηφίσουν, αν και είμαι για πάνω από τριάντα χρόνια «απέχων» σταθερός και πεπεισμένος, και αγωνίζομαι για τη δημοκρατία          – χωρίς επίθετα. Θέλω ταπεινόφρονα να είμαι πολιτικός στοχαστής της καθημερινότητας και, φλογερά, δημοκρατικός πολίτης 24 ώρες το 24ωρο, και όχι μία φορά κάθε 5 χρόνια. Όσον αφορά τις εκλογές, όμως, δεν ξεχνώ καθόλου ότι οφείλουμε να διαβάζουμε προσεκτικά τους απόλυτους αριθμούς, και να τους λαμβάνουμε υπόψιν πολύ περισσότερο απ’ τα ποσοστά που έγιναν μια άλλη θύελλα ψέματος και αυταπάτης. Η δημοσιογραφική και πολιτικάντικη έκφραση : «ο γαλλικός λαός αποφάσισε αυτό, ο γαλλικός λαός είπε το άλλο», δεν είναι ποτέ δική μου. Και απορρίπτω σθεναρά αυτό το πνεύμα. Δεν θα κουραστώ ποτέ να επαναλαμβάνω ότι οι κοινωνίες έχουν γίνει τέτοιες σήμερα – ή ήταν πάντα έτσι –, με την αναπόφευκτη ανθρώπινη πολλότητα/πολλαπλότητα, ώστε ένα πολιτικό ρεύμα, ή μία σχολή σκέψης, δεν μπορεί να «εκπροσωπεί» παρά ένα μικρό μόνο μέρος του συνολικού πληθυσμού, και αυτό είναι καλό με βάση ένα δημοκρατικό πνεύμα πλουραλισμού, σύλληψης/αντίληψης, κατανόησης και ανάγνωσης της κοινωνίας. Για παράδειγμα, το 25% ενός εκλογικού αποτελέσματος στη Γαλλία σήμερα, σε απόλυτους αριθμούς αντιστοιχεί σε 9 εκατομμύρια ψήφους, ήτοι στο 20% του επίσημου εκλογικού σώματος, και μόνο στο 14% του συνολικού πληθυσμού.[5] Μπορείτε να πάρετε την «εξουσία» μ’ ένα τέτοιο ποσοστό, αλλά πώς μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι ένα τέτοιο εκλογικό αποτέλεσμα αντιπροσωπεύει την κοινωνία ;[6] Ακόμα λιγότερο, ότι διαβάζει σοφά και αποσαφηνίζει, διαυγάζει, την πραγματικότητα ; Εντούτοις, είναι «Στο όνομα του λαού», μας λένε.

Πρώτη σύνθεση, δυο μήνες πριν

Προειδοποιώ τον απαιτητικό αναγνώστη ότι οι σκόρπιες κι ατακτοποίητες σκέψεις που θα διαβάσει δεν είναι πρόγνωση, ούτε παρότρυνση. Συνιστούν προσπάθεια αποσαφήνισης μιας κατάστασης η οποία φέρει σύγχυση στην πολυπλοκότητά της, και την οποία κάνουν σκέτη σύγχυση οι υπάρχουσες αναλύσεις. Θα παρουσιάσω τις απόψεις μου, που αποκλίνουν από αυτές τις αναλύσεις, αναζητώντας την ιδιαιτερότητα αυτών των εκλογών και υποδεικνύοντας την απώλεια της κοινής λογικής που χαρακτηρίζει συχνά την ερμηνεία των γεγονότων. Τέλος,      αν και είναι προφανές, θα ήθελα να το πω : μιλώ εξ ονόματός μου και μόνο, αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη. Η φράση «Στο όνομα του λαού» ανήκει στους υποψηφίους και τους «αντιπρόσωπους», στην ολιγαρχική λογική.

Η ιδιαιτερότητα των εκλογών του 2017 και τα στοιχεία της

Άρχισα να γράφω το κείμενο στις 21 Φεβρουαρίου 2017. Παρά το γεγονός ότι θέλω να είναι μικρό, μετά 19 μέρες δεν το έχω ακόμα τελειώσει. Εξαιρουμένων των ανεπαρκειών του συγγραφέα, η καθυστέρηση οφείλεται σε αυτό που λένε όλοι : βρισκόμαστε σε περίοδο ασάφειας και αβεβαιότητας. Μα, αυτό δεν ισχύει για κάθε εκλογική αναμέτρηση ; Άλλοι λένε, με ελαφρότητα ή φτώχια σκέψης και βραχεία μνήμη, ότι δεν υπήρξαν ποτέ στη Γαλλία τόσο ασαφείς και αβέβαιες προεδρικές εκλογές. Τότε, τι θα πούμε για το 1981 ; Ιδιαιτερότητες υπάρχουν σε αυτές τις προεδρικές εκλογές, είναι όμως άλλες. Δύο γεγονότα έχουν μέχρι στιγμής σηματοδοτήσει το δρόμο για τις προεδρικές εκλογές του 2017. Απρόβλεπτα και απρόσμενα και τα δύο, θ’ αφήσουν τα ίχνη τους στη γαλλική πολιτική ζωή για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για το καλύτερο και για το χειρότερο. Η απώλεια της κοινής λογικής φαίνεται, ωστόσο, σε όλα σχεδόν τα στοιχεία που προετοιμάζουν την τελική φάση των εκλογών.

Η δημιουργία εκ του μηδενός ενός νέου «πολιτικού κινήματος»

Η πιο εντυπωσιακή ιδιαιτερότητα των εκλογών του 2017, στο πεδίο της καθεστηκυίας πολιτικής, είναι η εξής : ως αποτέλεσμα μιας μακράς διαδικασίας[7], αλλά και της παρουσίας ενός ανθρώπου, ανεξάρτητα απ’ την αξία του και κυρίως την εξέλιξή του, άγνωστη κατ’ ανάγκην, στην πορεία προς αυτές τις εκλογές κατακερματίστηκε το σύστημα των λεγόμενων κομμάτων διακυβέρνησης, δηλαδή, το κόμμα Les Républicains της παραδοσιακής δεξιάς και το Σοσιαλιστικό κόμμα, κύριο κόμμα της αριστεράς. Έτσι, ακόμη και η παραδοσιακή διαίρεση δεξιά-αριστερά έγινε θολή, για να μην πούμε ότι έχασε το νόημά της. Αυτός ο κατακερματισμός έγινε εμφανής πριν απ’ τις σημαντικές φάσεις της προεκλογικής εκστρατείας με τη δημιουργία ενός νέου «πολιτικού κινήματος». Το «κίνημα» βαπτίσθηκε En Marche ! (Εμπρός !), αλλά τα χειρόγραφα γράμματα του λογότυπου συνοδευόμενα απ’ το όνομα με τα ίδια αρχικά Emmanuel Macron, δείχνουν ξεκάθαρα ότι ένας άνδρας πήρε την πρωτοβουλία και θέλει να είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του. Στα υπέρ του, πρέπει ν’ αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι είδε τον καιρόν, δηλαδή την κατάλληλη ακριβώς στιγμή, της ολοκληρωτικής χρεοκοπίας των κομμάτων και της αχρηστίας/απαξίωσης της διαίρεσης δεξιά-αριστερά. Απ’ την πρώτη μέρα της ανακοίνωσης της ίδρυσης του «κινήματός» του, στις 6 Απριλίου 2016, ο Μακρόν μίλησε τόσο για τα κλασικά ή παραδοσιακά κόμματα που δεν μπορούν πλέον            ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της πραγματικότητας όσο και για την υπέρβαση της διαίρεσης δεξιά-αριστερά απ’ την ίδια αυτή πραγματικότητα. Τούτο το γεγονός καθιστά άνευ αντικειμένου όλες τις εμπνεόμενες απ’ τη θεωρία της συνωμοσίας αιτιάσεις που απευθύνονται στον Μακρόν. Ή τουλάχιστον τις κριτικές που μιλούν για μια οργάνωση και προετοιμασία, όπου τα πάντα ήταν προγραμματισμένα στο χιλιοστό εκ των προτέρων. Χωρίς αυτά τα δύο στοιχεία, δηλαδή την έγκαιρη διαπίστωση του κενού που αφήνουν η ανικανότητα και η απαξίωση όλων των κομμάτων και τη διαπίστωση της αχρηστίας της διαίρεσης δεξιά-αριστερά[8], η βραχεία πορεία του Μακρόν χάνει κάθε ενδιαφέρον. Ακόμα κι αν υποστηρίζεται από μεγάλους ή ισχυρούς, γνωστούς ή άγνωστους ή μυστηριώδεις, ακόμα κι αν μπόρεσε να εξασφαλίσει σημαντική χρηματική ενίσχυση, απ’ τον οιονδήποτε, ακόμα κι αν ευνοήθηκε από μια εξαιρετική και δυσανάλογη επικοινωνιακή κάλυψη[9], όλ’ αυτά θα ήταν άχρηστα χωρίς το θεμέλιο της πρωτοβουλίας του που ήταν η υπέρβαση στη σωστή στιγμή των κομμάτων και της παραδοσιακής διαίρεσης δεξιά-αριστερά[10].

Ταυτόχρονα, δεν μπορούμε ν’ αγνοήσουμε το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η πρωτοβουλία του Μακρόν συνάντησε απ’ την πρώτη στιγμή αξιόλογη απήχηση σ’ ένα μεγάλο ακροατήριο, νεανικό κυρίως. Το γεγονός αυτό αναιρεί επιπρόσθετα τη θέση ότι τα πάντα είναι θέμα των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην αστραπιαία άνοδο του «κινήματος» En Marche ! Πόσω μάλλον που τα μέλη του «κινήματος», οι νέοι ιδιαίτερα, πραγματοποίησαν ήδη από τον Μάιο του 2016 μια «Μεγάλη Πορεία» προς τη γαλλική κοινωνία, για να καταγράψουν τις σκέψεις και τις προσδοκίες του πληθυσμού. Δεν γνωρίζουμε επακριβώς τις δομές του «κινήματος», τον τρόπο λειτουργίας του, αν είναι δημοκρατικός ή όχι, αλλά μας είναι γνωστή μια πρωτότυπη θέση του ιδρυτή του : μέλη του «κινήματος» μπορούν να γίνουν και μέλη άλλων πολιτικών κομμάτων.[11]

Είναι ώρα να το πω, το βιβλίο του Emmanuel Macron, που κυκλοφόρησε στις 24 Νοεμβρίου 2016, έχει τίτλο Révolution (Επανάσταση), και στα γαλλικά μία λέξη ξεχωρίζει τη « Grande Marche » από μια άλλη πορεία. Το λεξιλόγιο του Μακρόν δεν τσιγκουνεύεται ούτε φοβάται τις επαναστατικές λέξεις – χωρίς ουσία ;, αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

Μου αρέσει να συγκρίνω αυτά που είδα να έρχονται και αυτά που δεν είδα. Μετρώ λοιπόν ... την τύφλωσή μου. Με την ευκαιρία της σύνταξης ενός απαιτητικού κειμένου μου, που αναφέρω στη σημείωση 4, στον ορίζοντα των προεδρικών εκλογών, είδα να έρχεται η ανασύνθεση της γαλλικής πολιτικής ζωής. «Γαλλική πολιτική ζωή» – συμβατικό λεξιλόγιο, φυσικά – σημαίνει : οι πολιτικές δυνάμεις και οι πολιτικοί άνδρες. Δεν φαντάστηκα όμως την κατάρρευση των δύο παραδοσιακών κομμάτων διακυβέρνησης.

Το δεύτερο γεγονός ορόσημο είναι η υπόθεση Φιγιόν, που αποκαλύφθηκε μετά τη νίκη του στις προκριματικές εκλογές της δεξιάς και του κέντρου.

Το μη νόημα της νίκης και της υποψηφιότητας του Φιγιόν

Ως προς αυτό που αναζητώ ειδικά, δηλαδή τις άμεσες συνέπειες για τη γαλλική κοινωνία των γεγονότων που σχετίζονται με τον ισλαμικό θεοκρατικό ολοκληρωτισμό, νόμιζα ότι έχω μια πρώτη ένδειξη απ’ τη νίκη του Φιγιόν στις προκριματικές εκλογές της δεξιάς και του κέντρου : η πιο δεξιά πτέρυγα της δεξιάς, ενδεδυμένη επιπλέον με τα θρησκευτικά χρώματα του καθολικισμού – μόνο χάρη στο διεστραμμένο εκλογικό σύστημα θα μπορούσε, φυσικά, να γίνει πλειοψηφική – θέλει : μια σκληρή οικονομική πολιτική για να σωθεί η χώρα απ’ τη «χρεοκοπία» (πολύ παλιά έκφραση του Φιγιόν), μια πολιτική καθαρότητας μάλλον παρά συντηρητική στον τομέα των ηθών για τη διασφάλιση της ταυτότητάς της (η οποία κατά τον Φιγιόν έχει τις ρίζες της σ’ ένα πολύ μακρινό παρελθόν) και για να καταπολεμήσει έτσι σκληρά κι αποτελεσματικά τον ισλαμικό ολοκληρωτισμό[12]. Κοντολογίς, κατάλαβα ότι ένα τμήμα του πληθυσμού, του οποίου έμενε να μετρήσουμε το πραγματικό μέγεθος στις εκλογές (όχι στις προκριματικές !), επιλέγει την αντιπαράθεση κατά κάποιο τρόπο στο ζήτημα των ισλαμιστών, την αναδίπλωση στη λεγόμενη εθνική ταυτότητα, και αποδέχεται μια σκληρή οικονομική πολιτική «λιτότητας». Τα παραπάνω δεν ισχύουν πια, διότι αυτό που ονομάστηκε Penelogate «χάλασε» τα πάντα, και κατά πάσαν πιθανότητα δεν θα δούμε το πραγματικό βάρος των ιδεών του Φιγιόν στην κοινωνία, ούτε την ανένδοτη εφαρμογή του προγράμματός του.

Σοβαρά ερωτηματικά προκύπτουν, ωστόσο, ως προς το θέμα της εικονικής απασχόλησης της συζύγου και των παιδιών του Φιγιόν. Προκύπτει κυρίως το ζήτημα της απώλειας της κοινής λογικής, που συμβαδίζει με την απώλεια νοήματος, την περίφημη insignifiance, στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Όλοι μίλησαν για τα συμβάντα. Λίγοι έθεσαν το ερώτημα : ποιος επωφελείται απ’ το «έγκλημα», δηλαδή ποιος είχε συμφέρον ν’ αποκαλύψει την υπόθεση Φιγιόν ; Κανείς, όμως, απ’ όσο ξέρω, δεν έθεσε τούτο το απλό ερώτημα : πώς γίνεται και αυτή η υπόθεση δεν αποκαλύφθηκε νωρίτερα ; Πώς είναι δυνατόν σοβαρές εφημερίδες και έμπειροι δημοσιογράφοι να μιλούν, λίγες μόλις μέρες πριν απ’ την αποκάλυψη του σκανδάλου, για την αδιαμφισβήτητη ακεραιότητα του Φιγιόν ; Σχεδόν όλοι οι δημοσιογράφοι και οι αναλυτές αναγνώριζαν ως αποφασιστικό παράγοντα για την άνετη νίκη του Φιγιόν στις προκριματικές το γεγονός ότι ήταν ένας πολιτικός άνδρας της δεξιάς που δεν είχε ποτέ κατηγορηθεί ούτε παραπεμφθεί για διαφθορά, σε αντίθεση με τους άλλους δύο κύριους διεκδικητές της νίκης, τον Αλαίν Ζιπέ και τον Νικολά Σαρκοζί.[13] Έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα στα δύο : είτε ένα μέρος, ή το σύνολο, των πολιτικών και των δημοσιογράφων, ή ακόμα και των δικαστών, γνώριζαν την υπόθεση και την έκρυβαν επιμελώς, είτε είναι ανίκανοι. Και στις δύο περιπτώσεις, τίθενται ακόμα πιο σοβαρά ερωτηματικά.

Ας επιμείνουμε στο εξής σημαντικό στοιχείο. Αν εξαιρέσουμε την περίπτωση καθαρής τύχης, απίθανη μάλλον σε τέτοιου είδους υποθέσεις, το άτομο – ή τα άτομα – που αποκάλυψε τις οργανωμένες απ’ τον Φιγιόν πλασματικές θέσεις εργασίας, επέλεξε το χρόνο αυτής της αποκάλυψης. Ίσως, επειδή το εν λόγω πρόσωπο δεν πίστευε στη νίκη του Φιγιόν στις προκριματικές. Πρόκειται λοιπόν για μια ad hoc και ad hominem αποκάλυψη/κατηγορία, δεν είναι μια αποκάλυψη εμπνεόμενη από σεβασμό σε αρχές· γίνεται ενάντια σ’ έναν άνδρα και για να εξυπηρετηθεί ένας ιδιαίτερος σκοπός, ιδιοτελής ίσως, και όχι για την υπεράσπιση αρχών. Διότι, αν εμπνεόταν από σεβασμό σε αρχές, το άγνωστο πρόσωπο θα είχε αποκαλύψει την υπόθεση πολύ πριν, ή τουλάχιστον πριν απ’ τις προκριματικές εκλογές της δεξιάς και του κέντρου. Δεν το έκανε. Έτσι, η αποκάλυψη είχε ως στόχο να καταστήσει αδύνατη την εκλογή του Φιγιόν ως προέδρου της République, ασχέτως των συνεπειών που θα μπορούσε να προκαλέσει για τις εκλογές και τους πολιτικούς θεσμούς γενικά. (Προσοχή, δεν λέω ότι δεν έπρεπε να γίνει η αποκάλυψη, αναρωτιέμαι απλώς για τα κίνητρα και τους σκοπούς της, με δεδομένη την επιλεγμένη χρονική στιγμή.) Και γιατί λοιπόν να καταστήσει αδύνατη την εκλογή του Φιγιόν ως προέδρου ; Λόγω του οικονομικού του προγράμματος ; Της γνήσιας ή φαινομενικής αποφασιστικότητάς του ; Ποιος θα μας το πει ; [Δυστυχώς, τα πολιτικά δεν ξεφεύγουν καθόλου απ’ τ’ ανθρώπινα,                 κι αποδεικνύομαι άλλη μια φορά αφελής – παρότι πολύπειρος πολιτικά. Τι κι αν έχει γράψει ο Ανδρέας Εμπειρίκος ότι «Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια.»[14] ; Τα κίνητρα μπορεί να μην είναι καθόλου πολιτικά. Δεν είμαι καθ’ οδόν λυρικότητας, δεν είναι της ώρας. Ποιος είναι τούτος ο τόπος, ποιος είναι τούτος ο χώρος, που επικαλείται δημοκρατία και διαφάνεια και μυρίζει μούχλα και κλεισούρα ; Τούτος ο τόπος είναι η Γαλλία και τούτος ο χώρος είναι η καθεστηκυία πολιτική. Μην πιστέψουμε ποτέ όμως ότι η πολιτική θα ξεφύγει απ’ τ’ ανθρώπινα. Ευτυχώς. Μια τέτοια πολιτική οραματιζόμαστε. Όλη η ανάπτυξη μέσα σε αγκύλες γίνεται σήμερα, 18 Μαρτίου, που μεταφράζω το κείμενο στα ελληνικά. Ακολουθεί παρακάτω το μέρος για τη διαφθορά των εκλεγμένων που είχα ήδη γράψει. Είχα προγγραμματίσει να γράψω, στη δεύτερη σύνθεση, για τη διαφθορά στην πολιτική που έχει απασχολήσει όλη την πολιτική σκέψη, και τη δημοκρατική πολιτική σκέψη αρχής γενομένης απ’ τον Αριστοτέλη· νιώθω τώρα πόσο καίριο είναι το ζήτημα αυτό, και άρα θα επανέλθω. Για να εξηγήσω συν τοις άλλοις αυτό το σιβυλλικό : «Ευτυχώς. Μια τέτοια πολιτική οραματιζόμαστε.», που έγραψα λίγο παραπάνω. Επειδή υπάρχουν τώρα νεότερα στοιχεία για τον πολιτικό άνδρα και άνθρωπο Φρανσουά Φιγιόν, θα ήθελα να πω ότι φαίνεται να έχει μεγάλες ευθύνες για την κατάσταση στην οποία βρέθηκε. Παραβίασε πρώτος αρχές και εμφύσησε ιδιοτέλειες, φτηνές και ευτελείς[15] σε χαρακτήρα, πανάκριβες σε χρήμα, και υφίσταται τώρα τις τρομερές συνέπειες. Πολιτικός άνδρας της εποχής του· αριστοτελικά, άφρων.]             

Η διαφθορά των εκλεγμένων

Θα μάθουμε τις πραγματικές συνέπειες του κατακερματισμού του συστήματος των κομμάτων διακυβέρνησης απ’ το αποτέλεσμα αυτής της σημαντικής διαδικασίας που αποτελούν οι προεδρικές εκλογές, απ’ το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών του Ιουνίου, και απ’ τις προσεχείς μελλοντικές εξελίξεις. Θα μάθουμε, ταυτόχρονα, τις επιπτώσεις στο εκλογικό πεδίο της δημιουργίας του «πολιτικού κινήματος» En Marche !, και την τύχη του ιδρυτή του. Γνωρίζουμε, όμως, από τώρα, ότι η υπόθεση Φιγιόν, απ’ τη στιγμή της αποκάλυψής της, επέβαλε ως αποκλειστικό σχεδόν θέμα συζήτησης τη διαφθορά των εκλεγμένων (élus στα γαλλικά, εξού η λέξη «élites»). Θα μείνει άραγε το θέμα αυτό κύριο αντικείμενο της προεκλογικής εκστρατείας ; Έτσι κι αλλιώς, το ζήτημα αυτό χάλασε τη σούπα. Μικρές εντούτοις ήταν, την Κυριακή                    19 Φεβρουαρίου 2017, οι διαδηλώσεις εναντίον της διαφθοράς των εκλεγμένων, που οργανώθηκαν στο Παρίσι και σε άλλες πόλεις της Γαλλίας. Μέσα «στην ανανέωση της πολιτικής ζωής», στόχο που διακήρυξε υψηλόφωνα το «κίνημα» En Marche !, του οποίου η ίδρυση συνιστά μια απ’ τις χτυπητές ιδιαιτερότητες αυτών των προεδρικών εκλογών, διείσδυσε η διαρκής διαφθορά των εκλεγμένων, η δεύτερη ιδιαιτερότητα, και τα πράγματα έγιναν πιο περίπλοκα. Τολμώ να το πω, εγώ ο «απέχων», αν ο Μακρόν αναδειχτεί νικητής των εκλογών, και υπό την προϋπόθεση ότι δεν είναι διεφθαρμένος, όπως φαίνεται μέχρι τώρα, η νίκη θα είναι διπλή : ενάντια στο υπερδιεφθαρμένο σύστημα των δύο κομμάτων διακυβέρνησης και ενάντια στο υπερδιεφθαρμένο σύστημα της οικογένειας Λε Πεν. Αν όμως η διαφθορά αποδειχτεί προσκεκλημένη επίσης του Μακρόν και του «κινήματός» του, τότε θα πέσουν στα Τάρταρα οι εθελοντές του En Marche !, κυρίως οι νέοι στην ηλικία.

Ας υπογραμμίσουμε ένα πολύ σημαντικό γεγονός που πέρασε σχεδόν απαρατήρητο μέσα στην καταιγίδα που προκάλεσε η υπόθεση Φιγιόν. Η Μαρίν Λε Πεν, και το κατεξοχήν «αντι-σύστημα» κόμμα της, με τα «καθαρά χέρια»[16] σε αντίθεση με τα βρώμικα χέρια των άλλων κομμάτων, κολυμπά επίσης μέσα στη διαφθορά. Ακόμα πιο σοβαρό είναι το γεγονός ότι οι κατηγορίες που αντιμετωπίζει η Λε Πεν αφορούν πράξεις πιο επιλήψιμες από αυτές που αποδίδονται στον Φιγιόν και τη γυναίκα του. Και ακούσαμε δημοσιογράφους και πολιτικούς αναλυτές να λένε πως αρχίζουν να κατανοούν ότι το Εθνικό μέτωπο είναι ένα κόμμα σαν όλα τ’ άλλα, κάτι που έχω γράψει τουλάχιστον απ’ το 1995. Έγραφα τότε επίσης γιατί τ’ άλλα κόμματα δεν μπορούν και δεν θέλουν να δουν και ν’ αναγνωρίσουν αυτή την απλή αλήθεια· διότι αν το έκαναν, θ’ αναγνώριζαν αυτόματα και τον δικό τους αληθινό χαρακτήρα, ως άκρως αντι-δημοκρατικά κόμματα, και το μόνο πράγμα που θα έμενε για να τα διακρίνει απ’ το Εθνικό μέτωπο θα ήταν μερικές απορριπτέες ιδέες. Εντούτοις, τον Νοέμβριο του 2015, ο Ολλάντ υιοθέτησε μια ιδέα του ΕΜ, τη στέρηση ιθαγένειας, λάθος που του κόστισε τη δική του στέρηση υποψηφιότητας.[17]

Ακόμα πιο σημαντικό γεγονός, με ανυπολόγιστες συνέπειες : ο Φιγιόν εγκατέλειψε την αρχική του τοποθέτηση, σύμφωνα με την οποία θ’ αποσύρει την υποψηφιότητά του αν του απαγγελθεί κατηγορία, και υιοθέτησε την εξής θέση : μόνο η καθολική ψηφοφορία θα λύσει το πρόβλημα. Μόνος κριτής «ο λαός», λοιπόν.[18] Μετά την τοποθέτηση αυτή, πολλές φωνές υψώθηκαν μέσα στο ίδιο του το κόμμα   ζητώντας την παραίτησή του απ’ την υποψηφιότητα. Εις μάτην. Ο Φιγιόν διεκδίκησε, για άλλη μια φορά, την νομιμοποίησή του απ’ τις προκριματικές εκλογές, το γεγονός όμως που υπήρξε καθοριστικό είναι ότι το κόμμα Les Républicains δεν διέθετε εναλλακτική λύση ή δεν ήθελε να βρει. Χρησιμοποιώντας επιπλέον μια ενορχηστρωμένη νομιμοποίηση προερχόμενη από μια μέτρια συγκέντρωση στο Παρίσι, στην πλατεία του Trocadéro, την Κυριακή 5 Μαρτίου, μέσα σε συνθήκες έκρηξης στο κόμμα του, ο Φιγιόν εντούτοις «νίκησε» και θα είναι υποψήφιος ακόμα και αν του απαγγελθεί κατηγορία. Η εκλογή του στην προεδρία της République, διόλου εντούτοις πιθανή, θα είναι όνειδος για ολόκληρη τη γαλλική κοινωνία.

Η συγκέντρωση της Κυριακής 5 Μαρτίου, στο Παρίσι, στην πλατεία του Trocadéro, είχε ως αρχική επιδίωξη την «εναντίωση στο πραξικόπημα των δικαστών», για να γίνει στη συνέχεια συγκέντρωση υποστήριξης στην υποψηφιότητα του Φιγιόν. Εκπλήσσει το γεγονός ότι ο σημερινός πρόεδρος, Φρανσουά Ολλάντ, ο οποίος αρνήθηκε να είναι υποψήφιος για να διαδεχτεί τον εαυτό του, πρωτοτυπία για την     5^η République, παρενέβη για πρώτη φορά στην προεκλογική εκστρατεία αμέσως μετά την ανακοίνωση για τη συγκέντρωση αυτή, και δήλωσε απ’ την Κορσική όπου ήταν : «Καλώ σε υπευθυνότητα. Είναι πια απαράδεκτο. Λυπάμαι βαθύτατα για την ανυπόφορη αυτή αμφισβήτηση της δημοκρατικής ζωής στη χώρα μας, για αυτή την αποστροφή (επερώτηση) από το δρόμο προς τη δημοκρατίας μας η οποία βασίζεται στη διάκριση των εξουσιών.» Υπογραμμίζω τα μεγάλα ψέματα. Όσο για την έκφραση «από το δρόμο», με αυτή, ο κύριος πρόεδρος της République – που δεν σημαίνει δημοκρατία, αλλά «το καθεστώς μας» ! – εκτροχιάζεται εντελώς, μα εντελώς. Ποιος είπε ότι το δικαίωμα της διαδήλωσης στους δρόμους, το δικαίωμα ακόμα και να επιβάλλεται κάτι από το δρόμο, δεν είναι μια καθαρά δημοκρατική κατάκτηση ;

Ο ίδιος πρόεδρος δεν είπε τίποτα για τη διαδήλωση μιας άλλης Κυριακής, στις 19 Φλεβάρη 2017, η οποία είχε το ίδιο θέμα ... αλλά απ’ την ανάποδη. Εξάλλου, έγιναν πολλά καλέσματα για μια αντι-συγκέντρωση κατά της διαφθοράς των εκλεγμένων και «για το σεβασμό του λαού, της δικαιοσύνης και του Τύπου», την ίδια Κυριακή, 5 Μαρτίου 2017, στην πλατεία της République στο Παρίσι, παράλληλα με το συλλαλητήριο για την υποστήριξη του Φιγιόν στο Trocadéro.[19] Η πρώτη εκδήλωση αυτού του κινήματος κατά της διαφθοράς, που είναι «των πολιτών, ειρηνικό, μη κομματικό ούτε ιδιοποιήσιμο από κόμματα ή οργανώσεις, εξισωτικό και διεκδικητικό», έγινε στις 19 Φεβρουαρίου, όπως ήδη έγραψα. Στη συνέχεια αποφασίστηκε να γίνονται συγκεντρώσεις κάθε Κυριακή στις 3 το απόγευμα. Έτσι, ο «εμφύλιος πόλεμος» στη Γαλλία, τον οποίον οι πολύξεροι εμπειρογνώμονες του «ισλαμικού φονταμενταλισμού», όπως ο Kepel[20], αποδίδουν ως στόχο στο Ισλαμικό κράτος και τόσο φοβούνται, θα γίνει για άλλους λόγους, ως καρικατούρα και φάρσα, θα γίνει για τετριμμένους λόγους διαφορών των δύο κομμάτων που κυριαρχούν στη γαλλική πολιτική ζωή μισόν αιώνα.

Συμπέρασμα, η γαλλική κοινωνία φαίνεται να είναι αποπροσανατολισμένη περισσότερο από ποτέ. Η ίδια αυτή κοινωνία, ωστόσο, κατάφερε να σπάσει τα δύο πολιτικά κόμματα που κυριαρχούν στην πολιτική ζωή για πάνω από μισό αιώνα. Ας μην υπερβάλλουμε όμως, η κατάσταση γλιστρά γρήγορα προς την κανονικότητα.  

Η κανονικότητα των εκλογών και τα στοιχεία της

Ας επιστρέψουμε λοιπόν στην πεζή πραγματικότητα, στην κανονικότητα των προεδρικών εκλογών.

Οι προκριματικές εκλογές

Τα δύο κόμματα διακυβέρνησης, Les Républicains και το Σοσιαλιστικό κόμμα, οργάνωσαν τις λεγόμενες προκριματικές εκλογές για να ορίσουν ποιος, ανάμεσα στις διαπρεπείς προσωπικότητές τους, θα είναι υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές.[21] Για το κόμμα της δεξιάς, ήταν η πρώτη φορά, για τους σοσιαλιστές η πέμπτη (1995 Jospin, 2002 Jospin, 2007 Royal, 2012 Hollande, για τις προηγούμενες προεδρικές εκλογές, αναφέροντας ποιος ήταν ο νικητής κάθε φορά). Υπήρξε όμως νεωτερισμός : οι προκριματικές για τις προεδρικές εκλογές του 2017 ορίστηκαν ανοικτές για όλους τους ψηφοφόρους που είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους. Κάτι που μαρτυρά την αδυναμία αυτών των κομμάτων να ρυθμίσουν στο εσωτερικό τους τις «διαμάχες των φατριών».    

Αντιδημοκρατικές και χωρίς ουσία, οι προκριματικές αποδείχτηκαν επίσης εντελώς παραπλανητικές. Επρόκειτο πράγματι για ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα στις φατρίες των δύο κομμάτων που εναλλάσσονται στην κυβέρνηση απ’ το 1958 μέχρι σήμερα. Γιατί ; Ένα κόμμα είναι ένα κόμμα, έχει ένα πρόγραμμα, μερικοί λένε και μια ιδεολογία. Ένας υποψήφιος για την προεδρία της République ο οποίος λοιπόν προέρχεται από ένα κόμμα, οφείλει να έχει και να παρουσιάσει ένα ιδιαίτερο πρόγραμμα, αλλά μέσα στο πλαίσιο του γενικού προγράμματος του κόμματος. Αυτό δεν το είδαμε στις προκριματικές. Είδαμε ακριβώς το αντίθετο, και στις δύο περιπτώσεις. Επιπλέον, ήταν εντελώς ασαφής ο ορισμός του εκλογικού σώματος : μία υπογραφή και 2 ευρώ για τη δεξιά, μία υπογραφή αξίας ενός ευρώ για το Σοσιαλιστικό κόμμα ! Το αποτέλεσμα ; Έγιναν τα πάντα και τα είδαμε όλα.[22]

Τα προγράμματα των υποψηφίων

Όσον αφορά τα προγράμματα, καταρχάς θα πρέπει να πούμε πως η κριτική στον Μακρόν ότι δεν έχει πρόγραμμα, είναι άστοχη. Ο αταβισμός των ανθρώπων είναι μερικές φορές εκπληκτικός, πρωτοφανής. Ένας είπε : «Ο Μακρόν δεν έχει πρόγραμμα»· το επαναλαμβάνουν όλοι ! Απάντησε ο ίδιος : «Έχω ένα σχέδιο» (projet). Ναι, αυτό είναι μάλλον οι προεδρικές εκλογές στη Γαλλία. Αλλά υπάρχει και ένα άλλο σημείο, εξίσου σημαντικό αν όχι περισσότερο : ποιος τήρησε το πρόγραμμά του μεταξύ όλων αυτών που εκλέχτηκαν πρόεδροι της γαλλικής République ; Στο μεταξύ, ο Μακρόν αποκάλυψε «επιτέλους» το πρόγραμμά του δουλεμένο στο χιλιοστό. Δεν υπάρχει τίποτα να λεχθεί για το θέμα αυτό στο εξής. Διαπιστώνουμε ότι το σχέδιο γίνεται κοινότοπη απαρίθμηση ημίμετρων, αυτό που είναι μοιραία ένα πρόγραμμα προεκλογικό. Η σαγήνη της καινοτομίας έχασε κάτι απ’ τη γοητεία της.

Μια «νέα» ιδέα αποτελεί η πρόταση του Benoît Hamon για το καθολικό εισόδημα. Αλλά, η πλειοψηφία του κόμματός του είναι κατά της πρότασης αυτής ! Να, ένα ακόμα παράδοξο των προκριματικών.[23] Εκτός από άλλες θεωρήσεις ως προς την ουσία και το πραγματοποιήσιμο αυτής της πρότασης, η οποία υπάρχει στη δημόσια συζήτηση στη Γαλλία[24] εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια, απέναντι στη λεγόμενη ανεργία, η οποία στην πραγματικότητα είναι έλλειψη εργασίας και άρνηση να εργαστεί κανείς υπό τις οποιεσδήποτε συνθήκες, η μόνη λύση είναι κατά τη γνώμη μου ο διαμοιρασμός της εργασίας. Το ουσιαστικό όμως ζήτημα δεν είναι «κοινωνία της εργασίας» (Valls και Macron) έναντι «σπανιότητα της εργασίας» (Hamon), το ζήτημα είναι τι θέλουμε να κάνουμε εργαζόμενοι. Και οφείλουμε να συζητήσουμε : τον στόχο ή καλύτερα τους κύριους στόχους της κοινωνίας, την αξία και τη θέση της εργασίας στην πραγματική ζωή των ανθρώπων, το περιεχόμενο της εργασίας, τη δημοκρατία στους χώρους της εργασίας. Το άλφα και το ωμέγα είναι : τι θέλουμε να παράγουμε και να φτιάχνουμε, και πώς θέλουμε να ζούμε. Εργαζόμαστε για να καταναλώνουμε, και τότε χρειάζεται ένα καθολικό εισόδημα για να στηρίξουμε την περίφημη αγοραστική δύναμη, ή εργαζόμαστε για μια ελεύθερη κι αυτόνομη ζωή γεμάτη νόημα, φιλίες, έρωτα, παιδεία, πράξη, οικολογικό πνεύμα, ακόμα κι αν είναι λιτή ;                     

Η συνταγματική μεταρρύθμιση προς την VI^e République, πρώτη πρόταση του προγράματος του Jean-Luc Mélenchon, δεν είναι ούτε αυτή αντικείμενο μιας ουσιαστικής συζήτησης. Ένα κατεξοχήν πολιτικό πρόβλημα, το ζήτημα του πολιτικού καθεστώτος, δεν αποτελεί μέρος των κύριων ανησυχιών ούτε των «πολιτικών» ανδρών (επαγγελματιών της πολιτικής : η αντίφαση των αντιφάσεων μέσα στις λέξεις) ούτε των «πολιτών», που δεν είναι απολύτως τίποτε άλλο παρά ψηφοφόροι των πρώτων. Πρέπει να επανερχόμαστε ακατάπαυστα στο ζήτημα αυτό, εκφράζω όμως από τώρα τις αμφιβολίες μου για τη δημοκρατικότητα των προτάσεων όλων των υποψηφίων που θέλουν τη θέσπιση μιας VI^e République. Χωρίς δημοκρατία δεν υπάρχει ούτε πολιτική. Η καθεστηκυία πολιτική είναι διοίκηση των πραγμάτων, διαχείριση κυρίως των οικονομικών λογαριασμών.         

Η δημόσια συζήτηση

Δεν ξέρουμε ποια θέματα κυριαρχούν και κυρίως αν έχουν αντιστοιχία με την πραγματικότητα, την πραγματική κατάσταση της χώρας, και τις προσδοκίες των ανθρώπων, που είναι ψηφοφόροι, ούτε καν εκλογείς. Πολίτες ; Δεν είναι ακόμα ! Θα γίνουν ; Πότε ; Πώς ;

Η συζήτηση χάλασε, θόλωσε, είναι χαοτική, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Η αιτία είναι γνωστή. Αλλά, πρόκειται για αιτία ή για «πρόσχημα» (και άλλοθι) ; Η άμεση αιτία, τρόπον τινά, είναι η ανακάλυψη ενός σκανδάλου. Αλλά, στο βάθος, βρίσκεται η κατάσταση της καθεστηκυίας πολιτικής άρρηκτο μέρος της οποίας αποτελεί το πολιτικό κόμμα του υποψηφίου Φιγιόν και ο ίδιος. Ωστόσο, παρότι η μεγάλη σύγχυση της συζήτησης προήλθε απ’ την υπόθεση Φιγιόν, και την καθεστηκυία πολιτική, η κοινωνία δεν μπόρεσε ν’ αντιδράσει αποτελεσματικά για ν’ αναστρέψει αυτή την κατάσταση.    

Για να τελειώσω αυτή την περιορισμένη σύνθεση, θα ήθελα ωστόσο                ν’ αναφέρω μια άλλη υπόθεση στην οποία εμφανίζεται επίσης η απώλεια της κοινής λογικής, του κοινού νου. Η υπόθεση αυτή έρχεται απ’ τη θλιβερή και αφόρητη πραγματικότητα της καθημερινότητας. Ονομάστηκε βιασμός η ανήκουστη και απαράδεκτη πράξη ενός νεαρού αστυνομικού που έχωσε κλομπ στον κώλο ενός νεαρού άνδρα των προαστίων. Ο βιασμός προϋποθέτει ωστόσο την «ηδονή οργάνου» του βιαστή – όσο και αν ο άνθρωπος, το ανθρώπινο ον, έχει μεταλλάξει την «ηδονή οργάνου» σε «ηδονή παράστασης»[25]. Για τον αστυνομικό που διέπραξε αυτή την αποτρόπαια ενέργεια, μπορούμε να πούμε ότι θέλησε να ταπεινώσει στο έπακρο τον νεαρό άνδρα, να κάνει πράξη αυτό που λέμε με τα λόγια : «Θα σε γαμήσω», αλλά δεν είναι δυνατόν να μιλήσουμε για πρόθεση σεξουαλικής ευχαρίστησης, εκτός από sado.[26] Η υπόθεση αυτή είναι ένα καλό παράδειγμα αποπροσανατολισμού – διά της εις σεξ εισαγωγής – της συζήτησης· στο βάθος υπάρχει η κατάσταση των προαστίων, καμιά αμφιβολία για αυτό.[27] Ας συζητήσουμε λοιπόν την κατάσταση αυτή.

Αυτό που ονόμασα θύελλα της εποχής των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων, δίνει το ακόλουθο αποτέλεσμα : ένα συμβάν (του αστυνομικού δελτίου συχνά) αναδύεται σε μια στιγμή, υπάρχει ένας μικρο-ήρωας κι ένας αντι-ήρωας ή μη-ήρωας, και την επόμενη στιγμή τίποτα. Η ίδια θύελλα μπορεί να κρύψει άλλα σημαντικά γεγονότα, η υπόθεση Φιγιόν έθεσε σε δεύτερο πλάνο την υπόθεση Μαρίν Λε Πεν, και επισκίασε εντελώς τη νοθεία της συμμετοχής στον πρώτο γύρο των προκριματικών του Σοσιαλιστικού κόμματος.

Οι δημοσκοπήσεις ή οι εκλογικές έρευνες

Απ’ την άποψη της δημόσιας συζήτησης και των προκριματικών, έχουμε όλα τα στοιχεία για να κρίνουμε, και να διαπιστώσουμε μια κατάσταση μάλλον ανεπανόρθωτη και αμετάκλητη. Απ’ τη σκοπιά των προγνωστικών (δημοσκοπήσεις, αλλά όχι μόνο), ξέρουμε ποιες είναι οι προσφερόμενες πιθανότητες. Με δυσκολία θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκτός απ’ τα ζεύγη Λε Πεν-Μακρόν ή Λε Πεν-Φιγιόν, ένα άλλο ζεύγος θα υπάρξει στον δεύτερο γύρο. Τα πάντα είναι πιθανά, μας λένε, και οι δημοσκοπήσεις πέφτουν έξω. Ναι, αλλά η ουσιαστική πλευρά της γαλλικής πολιτικής ζωής είναι παρούσα. Δεν μπορούμε να πούμε ότι ο σοσιαλιστής υποψήφιος θα είναι στον δεύτερο γύρο, παρότι δεν είναι δυνατόν ν’ αποκλειστεί εντελώς η περίπτωση ενός μοναδικού υποψηφίου της αριστεράς.[28]

Αυτό που με παραλύει περισσότερο, είναι η εξής φράση, δημοσιογραφική, κατόπιν πολιτικάντικη, κατόπιν άκρως δημοφιλής : «Νικήσαμε διότι πήραμε τόσο (π.χ. 5%), ενώ οι δημοσκοπήσεις μας έδιναν τόσο (π.χ. 4 %).» Ή : «Μέσα στη γενική έκπληξη, ο υποψήφιός μας νίκησε παρά τις δημοσκοπήσεις.» Τόσο η βάση όσο και το κριτήριο της «νίκης» και της «έκπληξης» είναι πάντα οι δημοσκοπήσεις. Οι λόγοι και οι αιτίες του αποτελέσματος έχουν εγκαταλειφθεί, ρίχνονται στα σκουπίδια. Οι δημοσκοπήσεις στον πολιτικό χώρο έγιναν τρόπος επιχειρηματολογίας και σκέψης. Αυτό είναι το σοβαρότερο πρόβλημα, πολύ πιο σοβαρό απ’ το πολυσυζητημένο ζήτημα της φερεγγυότητας, του αξιόπιστου, των προβλέψεων.

Νέα στοιχεία σημαντικά ή εν εξελίξει

Απ’ την αρχή της σύνταξης αυτής της πρώτης σύνθεσης, πριν 20 μέρες, πολλά νέα στοιχεία προστέθηκαν στην πορεία προς τις προεδρικές εκλογές. Θα περιοριστώ στην επισήμανση των πιο σημαντικών και αυτών που βρίσκονται εν εξελίξει. Θα ξεκινήσω τη σύνταξη μιας δεύτερης σύνθεσης στις 21 Μαρτίου, μέρα που θα έχουν ανακοινωθεί οριστικά τα ονόματα των υποψηφίων.

α) Η συμμαχία του Μακρόν με τον Φρανσουά Μπαϊρού. Πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι το πιο σημαντικό σημείο αυτής της συμμαχίας είναι το σχέδιο για την «ηθικοποίηση της πολιτικής ζωής». Ποιο είναι το περιεχόμενό της όσον αφορά την εκλογή βουλευτών και κυρίως τη σύνθεση της επόμενης κυβέρνησης ; Το αγνοούμε. Ο Μακρόν είπε στο ραδιόφωνο RMC ότι ο ίδιος ο Μπαϊρού δήλωσε ότι δεν θέλει να είναι ο πρωθυπουργός του. Ας επισημάνουμε ωστόσο ότι, με αυτή τη «συμμαχία»     μ’ έναν έντιμο ηγέτη – ποτέ δεν ξέρουμε –, παραδοσιακό όμως, ο Μακρόν έχασε κάπως το μπλαζόν, τη γοητεία του νεωτερισμού, παρά το γεγονός ότι παραμένει συνεπής με τη θέση του να δέχεται ως μέλη του «κινήματος» En Marche ! και μέλη άλλων κομμάτων. β) Η προσχώρηση του υποψήφιου οικολόγου Yannick Jadot στον Benoît Hamon, δηλαδή η απόσυρση της υποψηφιότητάς του υπέρ της υποψηφιότητας του δεύτερου. Όλοι οι αναλυτές επισημαίνουν παροδική έκλειψη του Hamon, λόγω των μεταξύ τους διαπραγματεύσεων. Φαίνεται ότι ο Αμόν έχασε έδαφος αντί να κερδίσει. γ) Η δικαστική διαδικασία που αφορά τον Fillon, αλλά επίσης την Marine Le Pen και το κόμμα της. Ο Fillon θα παρουσιαστεί στις 15 Μαρτίου στον ανακριτή και κατά πάσαν πιθανότητα θα του απαγγελθεί κατηγορία. Η Marine Le Pen αρνείται να παρουσιαστεί στον ανακριτή. Υποθέσεις υπό παρακολούθηση. δ) Το ενδεχόμενο μιας ενιαίας υποψηφιότητας στην αριστερά. Μια τέτοια υποψηφιότητα θεωρείται απίθανη απ’ όλους – εκτός απ’ το Κομμουνιστικό κόμμα που μοιράζει προκηρύξεις με έκκληση για ενότητα, κρύβοντας με δυσκολία τις εκλογικές μανούβρες που γίνονται. Η αδυνατότητα της συνεργασίας οφείλεται στο γεγονός ότι το Σοσιαλιστικό κόμμα ζητά την υπεράσπιση του έργου της κυβέρνησης και του τωρινού προέδρου Ολλάντ. ε) Επεισόδια κατά τις προεκλογικές συγκεντρώσεις των υποψηφίων. Γενικεύονται κατά κάποιο τρόπο· μετά τις διαμαρτυρίες εναντίον του Φιγιόν, υπήρξαν διαμαρτυρίες στη διάρκεια συγκεντρώσεων του Μακρόν και της Μαρίν Λε Πεν. Δεν συμβάλλουν στον εκδημοκρατισμό της δημόσιας συζήτησης και στην ποιότητα του διαλόγου.

Ας προσθέσουμε την έκκληση του υπεράνω πάσης υποψίας Daniel Cohn-Bendit υπέρ του Μακρόν, και για την ακρίβεια τη δήλωσή του ότι θα τον ψηφίσει για λόγους «πολιτικού» ρεαλισμού. Στο μεταξύ, πολιτικοί κάθε απόχρωσης ανακοίνωσαν την υποστήριξή τους στον Μακρόν.

Πρέπει να μιλήσω για την αποχή. Απ’ τα 45 εκατομμύρια των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους, θα ψηφίσουν 33 εκατομμύρια το πολύ. Δεν θα ψηφίσουν 12 εκατομμύρια στα οποία πρέπει να προσθέσουμε 5 εκατομμύρια μη εγγεγραμμένων. Συνολικά 17 εκατομμύρια (σε ποσοστό, περίπου 38%). Είναι πολύ.[29] Και τα ποσοστά δεν λένε τίποτα, ούτε λύνουν το πρόβλημα της δημοκρατικότητας του πολιτικού καθεστώτος, που παραμένει συνταγματική ολιγαρχία εκλεγμένων.

Τέλος, το γεγονός στο οποίο πρέπει στο εξής να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας είναι οι βουλευτικές εκλογές, που θα ορίσουν τους συσχετισμούς των πολιτικών δυνάμεων στην Εθνοσυνέλευση.[30]     

Επιστροφή στην έρευνά μου : η κατάσταση της γαλλικής κοινωνίας

Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι προσωρινή, και ίσως για πάντα αφού αφορά «τα των ανθρώπων πράγματα» (Πλάτων).

Η κοινωνία προτιμά να προσανατολίσει τη συζήτηση προς το κλασικό έδαφος της καθεστηκυίας πολιτικής, παρά τις διακηρύξεις του Μακρόν, δηλαδή το έδαφος των κομμάτων που ο ίδιος ονόμασε «κλασικά» ή «παραδοσιακά». Ο Μακρόν, που έχει την τιμή να συμβάλει στο σπάσιμο αυτών των κομμάτων διακυβέρνησης, έγινε έτσι αυτός που ιδιοποιείται όσους δεν είχαν πριν τι να ψηφίσουν. Αν αναρωτηθούμε για το θέμα που με απασχολεί κατεξοχήν, δηλαδή για την εξέλιξη της αποσύνθεσης της αλυσίδας θρησκεία-οικογένεια-εκπαίδευση-εργασία, όλοι οι υποψήφιοι δεν προτείνουν παρά μόνο ημίμετρα. Ως προς την εργασία, θεμελιώδες ζήτημα απ’ το οποίο εξαρτώνται εν μέρει όλοι οι άλλοι κρίκοι της καλά συναρμολογημένης αλυσίδας, ο Μακρόν είναι επίσης αυτός που θέλει να σώσει την αξία εργασία. Ίσως, καταφέρει να μειώσει λίγο την ανεργία, αλλά με κανένα τρόπο δεν θα μπορέσει να λύσει το οξύ πρόβλημα της απώλειας του νοήματος της εργασίας και της θέσης της εργασίας μέσα στην κοινωνία, ακόμα λιγότερο στην πραγματική ζωή των ανθρώπων. Έτσι, ούτε αυτός ούτε η καθεστηκυία πολιτική δεν θα καταφέρουν ν’ αμφισβητήσουν τον παραγωγισμό και έναν απ’ τους κύριους στόχους της σύγχρονης κοινωνίας, δηλαδή την ανάπτυξη για την ανάπτυξη.

Η αλλαγή την οποία θα φέρουν αυτές οι προεδρικές εκλογές, αν φέρουν μια αλλαγή, περιορίζεται στο πεδίο της καθεστηκυίας πολιτικής. Δεν θα υπάρξει επανάσταση για την ώρα, παρά τους τίτλους βιβλίων και εφημερίδων.

Θα μπορούσα ωστόσο να μιλήσω για ένα στοιχείο που προέρχεται από άλλες παρατηρήσεις μου και αποτελεί ίσως μια ιστορική τάση : η κοινωνία, σήμερα, δεν επιθυμεί σκληρές αντιπαραθέσεις. Προτιμά την ήσυχία και τη ξενοιασιά. Δεν έχει πάθος για τα κοινά, έγινε άθεη ως προς την καθεστηκυία πολιτική, χωρίς ορίζοντα ωστόσο. Ένα κλίμα συμβιβασμού, υποκρισίας, αποφυγής κι υπεκφυγών, ημίμετρων, παραίτησης, ένα κλίμα κοινοτοπίας. Ακόμη και η εκλογή της Μαρίν Λε Πεν μοιάζει να είναι στη λογική των πραγμάτων, ως κάτι φυσιολογικό, όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται. Και κάτι πολύ πιο εκπληκτικό, η λογική αυτή εκδηλώνεται σε κύκλους ανθρώπων της αριστεράς ! Εντούτοις, η ήττα της Λε Πεν είναι το πιο πιθανό ενδεχόμενο.

Όπως έχω ήδη πει, είδαμε μια εφημερίδα, απ’ τις πιο σοβαρές, Le Monde,         ν’ ανακοινώνει την ευρεία νίκη του Φρανσουά Φιγιόν, στις προκριματικές εκλογές της δεξιάς και του κέντρου, στην πρώτη σελίδα με τίτλο : Η συντηρητική επανάσταση. Ο τίτλος του βιβλίου του Εμμανουήλ Macron είναι επίσης Επανάσταση. Πώς να μην το βάλω στην ελληνική εκδοχή αυτού του κειμένου ; Την Παρασκευή, 2 Μαρτίου 2017, ο Κυριάκος Μητσοτάκης μίλησε για «φιλελεύθερη επανάσταση» που χρειάζεται στην Ελλάδα. Πού είναι η επανάσταση σε όλα αυτά ; Το είπαμε και αυτό : απώλεια του κοινού νου, και του νοήματος. Το νόημα της δημοκρατίας μένει άθικτο.

                                                                                       

             νίκος ηλιόπουλος

Παρίσι, 17-21 Μαρτίου 2017    

---

[1]. Χώροι του ανθρώπου, σελίδα 116.

[2]. Voir Condition de l’homme moderne, pp. 244-245, ελληνική μετάφραση Η ανθρώπινη κατάσταση, σελ. 256· La crise de la culture, p. 202-203 et pp. 315-317· Penser l’événement, p. 188 et p. 190.                

[3]. Μόλις έμαθα ότι, σύμφωνα με έρευνα, μόνο το 46% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι η ψήφος στις εκλογές είναι ο καλύτερος τρόπος για να εισακουστεί κανείς. Δείτε Stéphane Dupont, « Les Français réclament un fort renouvellement des pratiques politiques », Les Échos, 18 janvier 2016. 

[4]. Βλέπε το δοκίμιό μου Ποιοι είμαστε και πού πάμε. 

[5]. Αυτοί οι αισιόδοξοι υπολογισμοί είναι χοντρικοί, μα καθόλου φανταστικοί. Πράγματι, έχω λάβει ως βάση το σημερινό επίσημο εκλογικό σώμα, δηλαδή τους εγγεγραμμένους στους εκλογικούς καταλόγους (45 εκατομμύρια), προϋποθέτω αισιόδοξα μια αποχή μόνο του 20%, διαγράφω τα λευκά και άκυρα ψηφοδέλτια, όπως εξακολουθεί να κάνει η καθεστηκυία πολιτική, και θεωρώ όπως το INSEE ότι ο συνολικός πληθυσμός της Γαλλίας σήμερα είναι       67 εκατομμύρια. Αναφέρω για τη δόξα της «δημοκρατίας» ότι περίπου 5 εκατομμύρια Γάλλοι δεν έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους ή πιστεύουν ότι δεν είναι εγγεγραμμένοι. Αφήνω μια κριτική των δημοσκοπήσεων για αργότερα.

[6]. Ένας άνθρωπος αρκετά πολιτικοποιημένος εντούτοις, ο Daniel Cohn-Bendit, δήλωσε πρόσφατα : «Δεν ψηφίζω ιδεολογικά, ψηφίζω το πρόσωπο το καλύτερα πλασαρισμένο για να την κατανικήσει μ’ ένα 70%-30%, καταψηφίζω την Marine Le Pen». Ψήφος λοιπόν εναντίον «ενός προσώπου», όχι εναντίον της πραγματικότητας και υπέρ της «αλλαγής», αλλά εναντίον της Marine Le Pen. Ένας ψήφος, πράγματι, ρεαλιστικός.

[7]. Όσον αφορά αυτή τη μακρά διαδικασία, θα ήθελα ν’ αναφέρω δύο σημαντικά στοιχεία κατά τη γνώμη μου. Ήδη το 1990, ένας πολιτικός στοχαστής μίλησε για «επίπεδο εγκεφαλογράφημα» όλων των πολιτικών κομμάτων στη Γαλλία, «κλασική γη της πολιτικής» κατά Μαρξ. Figures du pensable, σελ. 161. Ο ίδιος στοχαστής έγραφε το 1992 : «Αν και δεν πρέπει να υποτιμάται ο ρόλος ορισμένων πολιτικάντικων εκλογικών χειρισμών του προέδρου Μιττερράν για να χάσει ψήφους η παραδοσιακή δεξιά, μέσω των οποίων οι σοσιαλιστές μια μέρα θα βρεθούν, κατά τη γνώμη μου, πίσω απ’ τον Le Pen στις εκλογές ... ». Ακυβέρνητη κοινωνία, σελ. 167. Ο στοχαστής αυτός είναι λοιπόν ο Καστοριάδης. Η πρόβλεψή του πραγματοποιήθηκε μετά δέκα χρόνια, το 2002 ! Θα δούμε τι έκταση θα πάρει, σε αυτές τις εκλογές, η απόσταση μεταξύ της Marine Le Pen και του επίσημου υποψηφίου του Σοσιαλιστικού κόμματος Benoît Hamon.

[8]. Η πρώτη διαπίστωση αποδείχθηκε εύστοχη μόνο εκ των υστέρων, άρα ήταν διαπίστωση διακινδύνευσης και όχι διασφαλισμένη εκ των προτέρων. Απεναντίας, η δεύτερη διαπίστωση είχε γίνει από πολλούς εδώ και καιρό, κανείς όμως δεν τόλμησε να την εφαρμόσει στην πράξη.

[9]. Βλέπε, μεταξύ άλλων, Thomas Guénolé, « La bulle Macron, un matraquage publicitaire massif », στο διαδίκτυο. 

[10]. Ο Μακρόν δεν απέφυγε ωστόσο το διπολικό πνεύμα της παραδοσιακής πολιτικής ζωής, και προτείνει μια άλλη διαίρεση, όχι λιγότερο παράλογη, σε συντηρητικούς και προοδευτικούς.

[11]. Το επίσημο όνομα του «κινήματος» En Marche ! είναι Σύλλογος για την ανανέωση της πολιτικής ζωής. Έχει ως εκ τούτου τη μορφή και το καταστατικό ενός συλλόγου και διεκδικεί σήμερα 200 000 μέλη, κάτι που είναι πρωτοφανές.  

[12]. Vaincre le totalitarisme islamique (Να νικηθεί ο ισλαμικός ολοκληρωτισμός), είναι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του Φιγιόν, το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του.

[13]. Εγώ ο ίδιος έγραψα, σ’ ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που έστειλα σε φίλες/φίλους στην Ελλάδα, ότι η ακεραιότητα του Φρανσουά Φιγιόν είναι ένα στοιχείο που συνέβαλε στη νίκη του στις προκριματικές. Ζητώ συγγνώμη, αλλά έχω ελαφρυντικά. Το έχω πει χίλιες φορές, η κριτική που απευθύνω προς την καθεστηκυία πολιτική, τα πολιτικά κόμματα και τους πολιτικούς, όσο υπερβολική κι αν φαίνεται, είναι τις περισσότερες φορές πολύ πίσω  απ’ την πραγματικότητα ως προς τη σοβαρότητα των πραγματικών συμβάντων.  

[14]. Ποίημα Τριαντάφυλλα στο παράθυρο, Υψικάμινος, 1935. Στην έκδοση Πλειάς, 1974, σελ. 49.  

[15]. Παράξενη η «εξέλιξη» των λέξεων της αρχαιοελληνικής. Υπαινίσσομαι την έννοια της λέξης ευτέλεια στην κλασική φράση : Φιλοκαλούμεν γαρ μετ’ ευτελείας ...    

[16]. «Με χέρια καθαρά και ψηλά το κεφάλι», ήταν σλόγκαν του Λε Πεν που προβλήθηκε έντονα απ’ το 1993 μέχρι το 2007.

[17]. Υπήρχε εδώ ένα λογοπαίγνιο που προσπάθησα ν’ αποδώσω και στα ελληνικά. Εξηγώ τώρα το περιεχόμενο της φράσης για να γίνει κατανοητή κι απ’ τον Έλληνα αναγνώστη. Αμέσως μετά τα γεγονότα της 13ης Νοεμβρίου 2015, δηλαδή την αιματηρή επίθεση των ισλαμιστών στο Παρίσι, ο Ολλάντ πρότεινε μια τροποποίηση του Συντάγματος η οποία περιλάμβανε εκτός άλλων μέτρων και το μέτρο της αφαίρεσης της γαλλικής υπηκοότητας από αυτούς που ενέχονται σε τέτοιες πράξεις. Το μέτρο ήταν λεπενικής έμπνευσης και στόχος του Ολλάντ ήταν να ενώσει το έθνος κατά των ισλαμιστών. Η πρόταση αυτή όμως συνάντησε μεγάλη αντίδραση στο εσωτερικό του Σοσιαλιστικού κόμματος και στην αριστερά γενικότερα, με συνέπεια να εγκαταλειφθεί απ’ τον Ολλάντ. Μαζί με πολλά άλλα λάθη επί της προεδρίας του, το ατόπημα αυτό, με τις διαιρέσεις που προκάλεσε, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόφασή του να μην είναι υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές του 2017. Ο Ολλάντ είναι ο μόνος πρόεδρος της 5^ης République που δεν θέτει υποψηφιότητα για να διαδεχτεί τον εαυτό του.          

[18]. Δηλαδή το 20% των έγκυρων ψήφων που ο Φιγιόν θα πάρει ενδεχομένως στον πρώτο γύρο, ήτοι το 15% περίπου του εκλογικού σώματος, και το 10% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους. Ακόμα κι αν, πέρα πάσης προσδοκίας, συμμετέχει στον δεύτερο γύρο, είναι βέβαιο ότι θα εκλεγεί πρόεδρος χωρίς την απόλυτη πλειοψηφία του εκλογικού σώματος.

[19]. Από τότε που ζω στο Παρίσι (1986), κι εγκατέλειψα την «πολιτική» πρακτική του οργανωμένου, διάλεξα να βλέπω με τα ίδια μου τα μάτια όλες τις σημαντικές διαδηλώσεις. Το θέμα της έρευνάς μου για την πολιτική συμμετοχή και απάθεια, επέβαλε αυτή την επιλογή, διότι η μακρόχρονη εμπειρία μου ως οργανωμένου με ωθούσε να σκέφτομαι ότι οι αριθμοί των διαδηλωτών πολλαπλασιάζονταν πάντοτε επί 10. Πήγα λοιπόν να δω τη συγκέντρωση του Φιγιόν. Δίνω τον αριθμό των 10 000. [Οι οργανωτές έδιναν 300 000 και οι δημοσιογράφοι 35 000-50 000. Όπως καταλαβαίνετε, οι διαφορές πολιτικά είναι τεράστιες, και πολιτικάντικα αστρονομικές : 300 000 στο Παρίσι, θα ήταν «σεισμός».] Όσο για τη διαδήλωση της place de la République, δεν αξίζει καν τον κόπο να μιλήσουμε. Ήταν ασήμαντη σε αριθμούς και α-νόητη σε λόγoυς.  

[20]. Βλέπε το δοκίμιό μου της σημείωσης 4.

[21]. Προκριματικές της δεξιάς και του κέντρου ονομάστηκαν οι πρώτες, προκριματικές της « La belle alliance populaire » (η ωραία λαϊκή συμμαχία), οι δεύτερες· ακόμα και οι τίτλοι αυτών των προκριματικών ήταν νοθευμένοι. 

[22]. Μεταξύ άλλων, είδαμε μια εφημερίδα, απ’ τις πιο σοβαρές, Le Monde, ν’ ανακοινώνει την ευρεία νίκη του Φρανσουά Φιγιόν στις προκριματικές της δεξιάς και του κέντρο με τον εξής τίτλο στην πρώτη σελίδα : Η συντηρητική επανάσταση. Αλλά είδαμε επίσης το Σοσιαλιστικό κόμμα να νοθεύει τη συμμετοχή στον πρώτο γύρο των προκριματικών που οργάνωνε για ν’ αποδείξει ότι και αυτό επίσης προσελκύει τα πλήθη. [Θα επανέλθω στη δεύτερη σύνθεση, αλλά το λέω από τώρα : και στα δύο κόμματα, δεν υπήρξε σεβασμός του αποτελέσματος των προκριματικών ούτε ως προς τους υποψήφιους ούτε ως προς τα προγράμματα.]      

[23]. Δεν χρειάζεται να πούμε ότι το παράδοξο καταλήγει στο πιο λογικό πράγμα : ο Αμόν διόρθωσε δύο φορές μέχρι τώρα την αρχική του πρόταση.   

[24]. Και σε άλλες χώρες· πολύ πρόσφατα, ακόμα και δημοψήφισμα οργανώθηκε στην Ελβετία για το θέμα αυτό. 

[25]. Δίνω μόνο μία παραπομπή για τη βαρυσήμαντη αυτή επινόηση του Κορνήλιου Καστοριάδη : «Η κατάσταση του υποκειμένου σήμερα», στο βιβλίο Ο θρυμματισμένος κόσμος.    

[26]. Θυμάμαι πολύ καλά ότι η Γαλλία καταδικάστηκε ως κράτος απ’ το Συμβούλιο της Ευρώπης για μια παρόμοια πρακτική αστυνομικών εναντίον ενός διακινητή ναρκωτικών, στη διάρκεια της ανάκρισης. Δεν νομίζω ότι είχε γίνει τότε λόγος για βιασμό, αλλά για βασανισμό. Πρόκειται λοιπόν για μια όχι τόσο σπάνια αστυνομική πρακτική, και άρα απολύτως καταδικαστέα ως τέτοια. Δεν κατανοώ τι κερδίζουμε, ως προς την καταδίκη της πράξης, αν το βασανιστήριο το πούμε βιασμό. Χάνουμε όμως κάτι ουσιαστικό : η πράξη εμφανίζεται ως μεμονωμένη ενέργεια ενός αστυνομικού, ενώ πρόκειται για πρακτική της αστυνομίας.          

[27]. Βλ., μεταξύ άλλων, τη συνέντευξη του Yassine Belattar, L’Obs, n° 2729, 23 février-1^er mars 2017, σελίδες 50-52. 

[28]. Αφήνω στην άκρη αυτή την περίπτωση, για να την αναλύσω σε μια προσεχή σύνθεση, καθώς σχετίζεται με εκλογικές μανούβρες και αηδιαστικούς ψηφοθηρικούς υπολογισμούς.

[29]. Ένας συγγραφέας υποστηρίζει ότι η αποχή αποτελεί το μόνο μέσο για να κινηθούν τα πράγματα· αμφιβάλλω, με την έννοια που επεσήμανα στην αρχή, ότι δηλαδή χρειάζεται επίσης, και ταυτόχρονα, μια αξιόπιστη εναλλακτική λύση, η δημοκρατία. Βλέπε Antoine Buéno, No Vote ! Manifeste pour l’abstention, πρόλογος του Michel Onfray,  Φεβρουάριος 2017.  

[30]. Τις Κυριακές 23 Απριλίου και 7 Μαΐου 2017, είναι ο πρώτος και ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών. Τις Κυριακές 11 και 18 Ιουνίου 2017, είναι ο πρώτος και ο δεύτερος γύρος των βουλευτικών εκλογών για την εκλογή   577 βουλευτών. Ένας βουλευτής ανά 125 000 κατοίκους.